Şərt budaq cümlələri ( Conditionals ) - Bağlayıcılar

 

Bir birilə əlaqəli olan hadisələri (yəni birinin olması, digərinin olmasıyla əlaqəlidirsə) ifadə etmək üçün İngilis dilində  Conditional sentences (Şərt budaq cümlələri) dediyimiz cümlə quruluş forması istifadə olunur.

Şərt budaq cümlələri iki cümlə ya da cümləcikdən əmələ gəlir. Birisi if sözüylə başlayan cümləcikdir ki buna  if clause ( if cümləsi ) deyilir. Digəri isə if cümləciyinin təsirində ortaya çıxan cümləcikdir ki buna da Main clause ( Əsas cümlə ) deyilir.

Cümləyə if clause ya da main clause ilə başlamaq mümkündür. Əgər cümlə if clause ilə başlayırsa, if clause ilə main clause arasına vergül əlavə edilir.

Conditional'lar ümumiyətlə 3 yerə bölünür, ancaq birinci tip iki ayrı formada nəzərə alındığında bunlar 4 yerə bölünür.

 

        Ətraflı bax

 

Bu cümlələrin tipləri biraz qarışıq olduğundan, əvvəlcə aşağıdakı cədvəldə verilən ümumi izahlara bir göz gəzdirək.

 

NÜMUNƏLƏR	İSTİFADƏSİ
• CONDITIONAL 0 If I am late, my father takes me to school. (Əgər geciksəm, məktəbə atam aparır.) She doesn't worry if Jack stays out after school. (Jack əgər məktəbdən sonra çöldə qalsa, O narahat olmur.)	If + Simple Present Tense __________ Simple Present Tense QURULUŞU : If + ( do ) ( do ) Doğruluğunu hiçbir zaman itirməyən hərəkətlərdə, conditional 0 istifadə edilir. Buradakı şərtlə əlaqəli olan hadisə, həmişə etibarlıdır və heçvaxt dəyişmir.
• CONDITIONAL 1 If it rains, we will stay at home. (Əgər yağış yağsa, biz evdə qalacayıq.) He will arrive late unless he hurries up. (Əgər tələsməzsə, gecikəcək.) Peter will buy a new car, if he wins the lottery. (Peter loteriyanı qazansa, maşın alacaq.)	Birinci tip : If + Simple Present Tense __________ Future Tense QURULUŞU : If + ( do ) ( will do ) Bu cümlə quruluşu  gələcəklə əlaqəli olması ehtimal, mümkün hadisələri izah edir.   QEYD Conditional 1'də ümumiyətlə deyilsə/olmazsa' mənasına gələn unless(-madıqca,-mədikcə) istifadə edilir, Digər bir deyişlə, '...unless he hurries up (O tələsmədikcə).' , '...if he doesn't hurry up.(O tələsməzsə)' şəklində də yazılabilir. İZAH: unless cümləni tək başına inkar edir, dolasıyla yenidən hərəkəti inkar formada istifadə etməyinizə ehtiyac yoxdur.
• CONDITIONAL 2 If he studied more, he would pass the exam. (Oxusaydı imtahanı keçərdi.) I would lower taxes if I were the President. (Əgər mən prezident olsaydım, vergiləri aşağı salardım.) They would buy a new house if they had more money. (Daha çox pulları olsaydı ev alardılar.)	İkinci tip : If + Simple Past Tense _______________ would QURULUŞU : If + ( did ) ( would do ) Bu cümlə quruluşu indiki davamedici  ve indiki zamanla əlaqəsi  olması çox mümkün olmayan, o andakı reallıqlara zidd düşən hadisələri izah etmək üçün istifadə edilir. Ancaq zaman olaraq bu hadisələrin olması mümkündür Məsələn; Yüz milyon dollarım olsaydı...(ki yox)   QEYD 'to be' hərəkəti, 2nd conditional formasında istifadə edildiyində, həmişə 'were' olaraq istifadə edilir. Məsələn, If I were the president...
• CONDITIONAL 3 If he had known that, he would have decided differently. (Əgər bilmiş olsaydı, daha fərqli qərar vermiş olabilərdi.) Jane would have found a new job if she had stayed in Boston. (Jane əgər Boston'da qalmış olsaydı yeni bir iş tapmış olardı.)	Üçüncü tip : If + Past Perfect Tense ____________ would have + V3 QURULUŞU : If + ( had done ) would have done Bu cümlə quruluşu keçmişdə qalan hadisələri izah etmək üçün istifadə edilir. Bu cümlə quruluşunda artıq zaman bitmiş və bunun əksinin olması artıq mümkün deyildir. Bəzən bu cümlə qurulu ilə qurulan cümlələrdə peşmanlıq hissi vardır

 

     Daha çox nümunəyə bax

 

► Aşağıda şərt budaq cümlələrinin quruluş olaraq daha ətraflı izahları  verilmişdir.
 

QURULUŞU

Conditional 0 = if cümləsi (present simple) + və if cümləsinin ardından vergül + nəticə cümləsi (present simple). Nəticə cümləsini birinci sırada vergül əlavə etmədən istifadə edəbilərsiniz. Aşağıdakı nümunələrə baxaq   If he comes to town, we have dinner we have dinner if he comes to town.

Conditional 1 =  if cümləciyi (ardından vergül) + will + nəticə cümləsində verb (əsas form; go, come, see kimi). Nəticə cümləsini birinci sırada vergül əlavə etmədən istifadə edəbilərsiniz. Aşağıdakı nümunələrə baxaq   If he finishes on time, we will go to the movies We will go to the movies if he finishes on time.

Conditional 2 =  if cümləciyi (past simple)+ would + verb (əsas form) nəticə cümləciyi. You can also put the result clause first without using a comma between the clauses. Nəticə cümləsini birinci sırada vergül əlavə etmədən istifadə edəbilərsiniz. Aşağıdakı nümunələrə baxaq   If they had more money, they would buy a new house  They would buy a new house if they had more money.

Conditional 3 = if cümləciyi (past perfect tense) (ardından vergül) + would have + nəticə cümləciyində past participle (verb 3) . You can also put the result clause first without using a comma between the clauses. Nəticə cümləsini birinci sırada vergül əlavə etmədən istifadə edəbilərsiniz. Aşağıdakı nümunələrə baxaq   If Margaret had won the competition, life would have changed life would have changed. if Maragaret had won the competition.

 

 

► İf qaydası ( olduğunda olur ) - 0 - cı tip

Bu tip izahda if (əgər) mənasından başqa (hər nə vaxtsa) mənalarında kimi  istifadə edilməkdədir. Bu tərz izahda dəqiq və qaydalaşmış vəziyətlər ifadə edilir.  Həm if clause həm də  main clause'dakı cümləciklərin zamanı simple present tense'dədir.

 

İf cümlələri

• If it rains, the ground gets wet. (Yağış yağdığında yer islanır.)
• The bell rings if you push this button. (Bu düyməyə basdığınızda zəng çalır.)
• If you touch fire, your hands gets burnt. (Alova toxunsanız, əliniz yanar.)
• If you heat metal, it expands. (metalı isitsəniz genişləyər.)

 

►İndiki zaman İf qaydası ( olarsa, olar / olacaq ) - 1 ci tip

Bu tərz izahda if clause, ehtimal halında olan ( yəni reallaşacağı vəya reallaşmayacağı dəqiq olmayan ancaq ehtimal vəziyətində olan) halları ifadə etmədə istifadə olunur. Gələcəklə əlaqəli vəziyətlərdən bəhs edilirərkən istifadə olunur.

If clause present tense; main clause isə  will / shall future, modals, (may, can, etc.) vəya imperative ( əmr cümlələridir).

 

İf cümlələri

• If it rains, we will stay at home and sleep till noon. (Əgər yağış yağsa, evdə qalıb  günortaya qədər yatacayıq.)
•  If you lend him some money, you may not get it back. (Əgər ona borc pul versən, geri alabilməzsən.)
• If my mother has prepared the meal. I'll have my dinner. (Əgər anam yeməyi hazırlamışsa, axşam yeməyini yeyərəm.)
• Can you tell him to come home if you see him? (Onu görsən, evə gəlməsini deyə bilərsən?)
• You will fail if you don't study. (Oxumazsan kəsilərsən.)
• If he comes, take him upstairs. (gəlsə onu yuxarıya çıxart.)
• If they are still sleeping, tell them that they are fired. (Əgər hələdə yatırlarsa onlara işdən çıxarıldıqlarını de.)

- Should in type 1

 

Ehtimal halı olduqca  uzaq olan vəziyətlərdə if clasue da should istifadə edilir. Should'un yerinə by any chance da istifadə ediləbilir.

 

İf cümlələri - Should

 

• If you should see Mr Fix in Istanbul, give him my regards. (İstanbul'da Mr. Fix i görəcək (görsən) olsan, salamlarımı çatdır.)
• If a war should break out, I may emigrate to Saudi Arabia. (Bir müharibə çıxacaq olsa, Səudi Ərəbistana köç edə bilərəm.)
• If the enemy by any change attack this village, the villagers will counterattack them. (Əgər düşmən bu kəndə hücum edəcək olsa, kəndlilər əks hücuma keçəcəklər.)

 

- Inversion in type 1

Should başa gətirildiyi  zaman if istifadə olunmaz. Ancak bu, daha rəsmi bir istifadə formasıdır və daha çox iş məktublarında və rəsmi yazılarda istifadə olunur, günlük danışmada istifadə olunmaz

 

- Should you see Mr. Fix in Istanbul, give me my regards. (İstanbul'da Mr Fix'i görəcək olsan salamlarımı çatdır.)

- Should a war break out, I may emigrate to Saudi Arabia. (Bir müahribə çıxacaq olsa, Səudi Ərəbistana köç edə bilərəm.)

- Should the enemy attack this village the villagers will counter-attack them. (Əgər düşmən bu kəndə hücum edəcək olsa, kəndlilər əks hücuma keçəcəklər.)

 

- Will and would in type 1

 

Normal olaraq if li cümlələrdə if'in olduğu hissədə yəni yan cümləcikdə  will vəya would istifadə edilməz . Ancak Type 1 də əgər will'i ( qəbul etmək), ( razı olmaq ), (istəkli olmaq), (… nəzakət göstərmək ) və ( problem olmazsa ) = ( wouldn't mind ) mənasında istifadə edərsək Type 1'de if'li hissədə will vəya would istifadə edəbilərik.

 

- If you will lend me 500 dollars, I will be able to buy that car. (Əgər mənə 500 dolar borc verəcək olsanız o maşını alabiləcəyəm.)

- If you will help me, I'll finish this in time. (Əgər mənə kömək edərsən bunu vaxtında bitirərəm.)

 

- We shall understand the subject better if you would be kind enough to explain in a little bit more? (Əgər biraz daha izah etmə nəzakətində olsanız mövzunu daha yaxşı başa düşəcəyik.)

- If you wouldn't mind opening the window we may have more fresh air. (Pəncərəni açmağınızda problem olmazsa daha çox təmiz hava ala bilərik.)

 

- Alternatives in type 1

If clause hissəsində if clause yerinə imperative ( əmr cümlələri ) istifadə olunduğu zaman da cümlənin mənası dəyişməz.

- Keep the windows closed at night and you won't get ill. (Gecə pəncərələri bağlı saxlasanız xəstələnməzsiniz.)

- Keep the windows closet at night or you will get ill. (Gecə pəncərələri bağlı saxla yoxsa xəstələnərsən.)

 

- Type 1 də if li hissədə normalda simple present tense istifadə olunduğunu yazmışdıq. Bəzi vəziyətlərdə present continuous tense, present perfect tense və present perfect continuous tense istifadə olunabilir.

 

- If he is still sleeping, I will sack him. (Əgər hələ yatırsa onu qovacağam.)

- If she has typed the letter, I'll post it. (Əgər o məktubu yazmışsa poçt ilə göndərəcəm.)

- If you have been working since 9 o'clock, you'll need a rest. (Saat 9'dan bəri işləyirsənsə istirahət etməyə ehtiyacın olacaq.)

 

- Daha əvvəl əsas cümlədə yəni if'in olmadığı cümlədə; modal (may, can, must, vs.) istifadə ediləbiləcəyini qeyd etmişdik. If clause da isə bu modal'lardan can və must istifadə edilir.

- If I must go there, I will. (Əgər ora getmək məcburiyətindəyəmsə, gedəcəyəm.)

- If I can find him, I will talk to him. (Əgər onu tapa bilsəm onunla danışacağam.)

 

► Keçmiş zamanda İf qaydası ( olsa, olar ) - 2 ci tip

Bu tərz izahda if clause, danışıq müddətindəki  xəyali  halları izah etmədə istifadə edilir. Ehtimal payı yoxdur, sadəcə cümləni deyən şəxsin  o müddətə aid xəyali düşüncələri izah edilməkdədir.

 

İndiki davamedici və indiki zamanla əlaqəli vəziyətlərdən bəhs edilərkən istifadə olunur. Felin keçmiş zamanda olması sizi çaşdırmamalıdır.

 

Bəhsedilən hadisənin olma ehtimalı ya çox azdır vəya heç yoxdur ancaq müddəti hələ keçməmişdir.  If clause, past clause main clause isə would / should, could, might, etc. dır.

 

İf cümlələri - Keçmiş zaman

• If it rained, we would stay at home and sleep till noon. (Yağış yağdısa, evdə qalıb günortaya qədər yatardıq.)
• If you didn't inform him, he couldn't get out of trouble. (Əgər onu məlumatlandırmasaydınız, başı bəladan qurtulmazdı.)
• We might finish the work on time if they helped us. (Əgər bizə kömək etsələrdi işi vaxtında bitirə bilərdik.)

 

- Was / were ; he, she, it və I ile istifadə olunabilirlər. Ancaq were daha çox istifadə olunan formasıdır

- If I were you, I would go to university and be a doctor. (Yerində olsam universitetə girib həkim olardım.)

- If she were ( was ) a man, she might protect her family. (Əgər o kişi olsa, ailəsini qoruyabilər.)

 

- Were to ( by any change ) in type 2

If clause hissəsində were to istifadə etmək mümkündür. Bu izahdada yenə xəyali bir düşüncə forması vardır.

Buradakı were to nun istifadəsi Type 1 dəki should un istifadə formasının oxşar bir halıdır. Burada da were to nun yerinə by any change gələbilər.

Bu tip istifadədə gələcəyə dair uzaq ehtimal mövzu bəhisdir və xəyal olaraq qalmaqdadır.  

 

İf cümlələri - Keçmiş zaman

 If it were to rain, we would stay a home and sleep till noon. (Əgər yağış yağacaq olsa evdə qalıb günortaya qədər yatarıq.)

 If you were to see  Mr. Fix in Istanbul, could you give him my regards. (Əgər Mr Fix'i İstanbul'da görəcək olsan, salamlarımı çatdıra bilərsinizmi?)

The villagers would counter-attack them if the enemy by any change attacked this village. (Əgər düşmən bu kəndə hücum edəcək olsalardı, kəndlilər əks hücuma keçəcəkdilər.)

 

- Inversion in type 2

Were başa gətirildiyi zaman yenə if istifadə edilməz. Bu qəlib də  ancaq rəsmi yazılarda istifadə edilir.

 

İf cümlələri - Keçmiş zaman

• Were they to sell the company, we would buy it. (Şirkəti satsalardı biz alarıq / alardıq.)
• Were I him, I would accept their offer. (Onun yerində olsam onların təklifini qəbul edərdim.)
• Were he to resign, I would resign too. (O istifa etsəydi məndə edərəm / edərdim.)

 

- Would in type 2

Daha əvvəl Type 1 də  if clause da will istifadəsinin bəzi şərtlərdə mümkün olduğunu görmüşdük. Yenə eyni şərtlərlə Type 2 də  if clause da would istifadə ediləbilir. Yəni would u ( razı olmaq, qəbul etmək, istəkli olmaq) mənasında istifadə etsək if clause da would istifadə edəbilərik.

 

İf cümlələri

If you would carry my suitcases, I'd be grateful to you. (əgər siz mənim çamadanlarımı daşısanız sizə minnətdar olaram.)

If you would cook the meal, I would wash the dishes. (Əgər sən yeməyi pişirməyi qəbul etsən mən də qabları yuyaram.)

 

- Alternatives in type 2

 

Type 2 de main clause da could, should, might gibi modal'ların istifadə edildiyini görmüşdük. If clause da isə could u istifadə edəbilərik.

 

- If I could speak Spanish, I would work in Spain. (Əgər İspan dili danışa bilsəm  İspanya'da işləyərəm / işləyərdim.)

 

If clause da simple past tense yerinə bəzən past continuous tense də istifadə olunabilir.

 

- If he were coming with us, we would be much more cheerful now. (Əgər o bizimlə gəlsəydi indi daha şən olardıq.)

 

Main clause'da modal'ların continuous formasını istifadə etməkdə mümkündür.

 

- If they were here, we would be playing football now. (Onlar burada olsaydılar indi futbol oynayır olacaqdılar.)

 

-  If meaning since : Since izahında if

Bir də since ( madem ki ) mənasında istifadə edilən if vardır. Bu tam olaraq bir şərt cümləsi sayılmır. Bu mənadakı if li cümlələrdə fərqli zamanlar istifadə edilir. Keçmiş zaman istifadə edildiyində keçmiş zaman mənasını verir.

- If you lost your passport why didn't you go to the police? (Madəm ki vəsiqəni itirdin, niyə polisə getmədin.)

- If you knew his telephone number why didn't you call him? (Madəmki onun telefon nömrəsini bilirdin niyə ona zəng etmədin.)

 

► Keçmiş bitmiş zaman İf qaydası ( olsaydı, olardı ) - 3 cü tip

Bu tərz izahda if clause, keçmişdə qalmış, tamamlanmış vəziyətlər haqqındakı xəyali danışıqları ifadə etməkdədir. İf clause, past perfect tense main clause isə would have, could have, might have etc. dir. Main clause da fel 3. haldadır.

 

İf cümlələri - Keçmiş bitmiş zaman

- If it had rained yesterday, we would have stayed at home and slept till noon. (Əgər dünən yağış yağmış olsaydı evdə qalıb, günortaya qədər yatardıq.  

- If you hadn't informed him, he couldn't have gotten out of trouble. (Əgər ona məlumat vermiş olmasaydın, onun başı bəladan qurtulmuş olmazdı.)

- We might have finished the work on time if they had helped us last week. (Əgər keçən həftə bizə kömək etmiş olsalardı işi vaxtında bitirəbilərdik.)

 

- Were to have in type 3

Çox ümumi işlək olmasada had yerinə were to have istifadə ediləbilir.

 

- If it were to have rained, we would have stayed at home and slept till noon. (Əgər dünən yağış yağacaq olsaydı, evdə qalıb günortaya qədər yatardıq.)

 

- Inversion in type 3

Had əvvələ gətirildiyi zaman if götürülür. Ancaq bu forma daha çox rəsmi  yazılarda istifadə edilir. Danışıq dilində istifadə edilməz.

 

- Had they caught the train, they would not have been late for work. (Qatara çatməş olsalardı işə gecikməyəcəkdilər.)

- Had he not sold his car, he could not have bought that house. (Maşınını satmış olmasaydı, evini ala bilməyəcəkdi.)

- Alternatives in type 3

 

Type 3'de if clause da past perfect yerinə, past perfect continuous da istifadə ediləbilir.

 

İf cümlələri - Keçmiş bitmiş zaman

 

• If you had been driving more carefully, you wouldn't have hit that car. (Əgər daha diqqətli maşın sürmüş olsaydın, o maşına vurmazdın.)
• If clause da past perfect yerinə could have done istifadə ediləbilir.
• If I could have found him, I would have paid my debt. (Əgər onu tapa bilmiş olsaydım, borcumu ödəyəcəkdim.)

 

Daha əvvəl də qeyd etdiyimiz kimi if li cümlələr ümumi olaraq üçə bölünsədə fərqli formaları mövcuddur. Bəzən cümlənin bir qismi type 3 digər qismi type 2 də olabilir. Bu cümlənin mənasına bağlıdır.

If you had invited him, he would be here now. (Əgər onu dəvət etmiş olsaydın, o indi burada olardı.)

  ( Type 3 ) ( Type 2 )

 

Burada dəvət etmə(mə) işi keçmişdə olduğu üçün type 3 yəni past perfect istifadə edilmiş, əsas cümlədə isə indiki zamandan bəhsedildiyi üçün type 2 yəni would do istifadə edilmişdir.

- If you hadn't eaten those sour plums last night, you wouldn't be ill now.

(Dünən gecə o turş alçaları yemiş olmasaydın, indi xəstə olmazdın.)

Hazırladı: Ceyhun Yusifov