İngilis dili İndiki bitmiş zamanda istifadə olunan zaman zərfləri +  Cümlələr

 

İndiki bitmiş zaman ifadələri  - Present Perfect Tense Time Expressions (Since, for, just...)

 

► Present Perfect Tense'i ( İndiki bitmiş zaman ) istifadə edərkən zamanla əlaqəli diqqət etməmiz gərəkən birçox vacib nöqtə vardır. Birincisi, present perfect tense ( İndiki bitmiş zaman ) istifadə edilən cümlələrin, keçmişdə başlamış olması və danışma müdəttiylə bir şəkildə əlaqəsi olması lazımdır. Yəni əslində  hərəkətin davam edir olması lazım deyil, ancaq danışdığımız anda təsirinin bir şəkildə davam etməsi lazım gəlir.

 

 

 

- I was a student six years ago. (Altı il əvvəl tələbə idim.)

- I am a student now. (İndi bir tələbəyəm.)

- I have been a student for six years. (Altı ildir tələbəyəm.)

 

Göründüyü kimi birinci cümlə keçmiş zaman, ikinci cümlə indiki zamandır və üçüncü cümlə yəni Present Perfect Tense ( İndiki bitmiş zaman ) ilə qurulan cümlə hər iki zamanı da içinə almadadır. Keçmişdə tələbə idim və tələbəliyim hələ davam edir mənası vardır.

 

- Their son has broken their computer. (Oğulları komputerlərini xarab edib.)

Bu cümlədə komputerin hələ xarab olduğu mənası vardır.

 

Their son broke their computer. Oğulları komputerlərini xarab etdi

Bu cümlədə isə, Azərbaycan dilində tərcüməsi eyni olsa belə, komputerin hələ xarab olub olmadığını bilə bilmərik. On il əvvəlki bir xatirədən də bəhsedilidiyində olabilər.

       Ətraflı bax

 

► Bu zamanla birlikdə istifadə edilən zaman zərflərinə çox diqqət etmək lazımdır. Hələ davam edən hərəkətlərdən bəhsedərkən, keçmiş zamana aid zaman ifadələri istifadə edərsək cümləmiz yanlıştır.

 

 

Məsələn;

 

- last year. ( bitmişdir )
- last week. (bitmişdir )
- last yesteday. ( bitmişdir  )
- last a second ago. ( bir saniyə əvvəl bitmiştir )

 

Göründüyü kimi yuxarıdakı zaman formaları bitmiştir və danışma anıyla əlaqələri kəsilmişdir. Dolayısıyla keçmiçdə qalan zaman zərfiylə danışma anıyla əlaqəsi olmaq məcburiyətində olan bir zaman ( tense ) istifadə edilə bilməz. Ancaq davam edən bir zaman zərfi nə qədər uzun olarsa olsun Present Perfect ilə istifadə olunur.

 

MİSALÇÜN;

 

- today.  (bitməmiş davam edir.)
- this morning.  (bitməmiş davam edir.)
- this month.  (bitməmiş davam edir.)
- this century.  (bu əsr bilə bitməmiş davam edir.)

 

Aşağıdakı nümunə cümlələrə göz gəzdirək.

 

- She hasn't eaten anything this morning. (Bu səhər heçbir şey yeməyib.)

 

Bu cümlənin deyildiyi an hələ günorta vaxtı olmadığı vaxtdır. Əgər günorta sonu söylənmiş olsaydı simple past istifadə olunacaq və ” She didn't eat anything this morning.” Deyiləcəkdi.

 

- Teams have scored a lot of goals this season. (Komandalar bu sezon çox qol atdılar.)

Astronomers have discovered some stars this century. (Bu əsr astronomlar birneçə ulduz tapıblar.)

My mother has prayed a lot this week. (Anam bu həftə çox dua edib.)

 

Bu cümlələrdə görüldüyü kimi cümlə içində keçən zaman ifadələri, hələ bitməmiş olan bir müddəti izah etməkdədir. Yəni bu zaman müddətləri əsnasında eyni cür hadisələr olabilir.

 

Aşağıda Present Perfect Tense ( İndiki bitmiş zaman )  ilə istifadə olunan Zaman zərfləri izahlı olaraq verilmiştir. Bu zamanın öyrənilməsində ən vacib addım, xüsusilə bu zaman zərflərinin istifadəsini öyrənməktdir.

 

    Daha çox nümunəyə bax

 

► Since

 

- Her sister has lived there since 1987. (Bacısı 1987 dən bəri orada yaşayır.)

- I haven't ridden a donkey since I was 5. (Beş yaşından bəri eşşəyə minməmişəm.)

We were both in the Spain 10 years ago. But we haven't seen each other since.  (Hər ikimiz də 10 il əvvəl İspanya'da idik. Ama o gündən bəri görüşmürük.)

She hasn't read a book since she left school. (Məktəbi tərketdiyindən bəri kitab oxumur.)

 

► For

- Her sister has lived here for 15 years. (Bacısı onbeş ildir burada yaşıyır.)

I haven't ridden a donkey for 8 years. (Səkkiz ildir eşşəyə minməmişəm.)

They have been in prison for 6 months. (Altı aydır həbsdələr.)

 

Bu cümlələrdən başa düşülməsi gərəkən bəhsedilən zamanların və hadisələrin keçmişdə, başlanğıcını bilmədiyimiz bir zamanda başlaması və hələ də davam etməsidir. Zamanın başlangıcından bahsedirsək since, zamanın başlangıcı ilə bu andakı zaman arasındakı zaman məsafəsindən bəhsediriksə for istifadə olunur.

► Up to the present, so far, till now ….

 

- Nobody has cleaned this room up to the present. (İndiyə qədər bu otağı kimsə təmizləməyib.)

- They have watered seven fields so far. (İndiyə qədər yeddi tarla sulayıblar.)

- The patient has only drunk water till now. (xəstə indiyə qədər sadəcə su içib.)

 

►  just, already, recently, lately

- I've just received a letter. (İndi bir məktub almışam.)

- She has just gone out. (O indicə çölə çıxıb)

A: Clean the car. (Maşını təmizlə.)
B: I have already cleaned it. (artıq təmizləmişəm – indiyə maşın qalar?)

- There has been a lot of disturbance recently. (Son günlərdə ölkədə çox narahatçılıq olur .)

- The architects have built several buildings lately. (Memarlar son zamanlarda birneçə bina tikiblər.)

 

► Yet

- Have you cleaned the car yet? (Maşını təmizlədinmi?)

 

"yet" ifadəsinə sual və inkar cümlələrində istifadə olunur.. Azərbaycanca qarşılığı “hələ deməkdir.. “Yet” əksəriyətlə hə cavabının ümid edildiyi suallarda istifadə olunur. İnkar cümlələrdə isə olması, düzəlməsi özlənən bir işin hələ edilmədiyini göstərir.

 

- She hasn't watered the flowers yet. (Çiçəkləri hələ sulamayıb.)

 

"Yet” sadəcə inkar və sual cümlələrində istifadə olunur.

 

► ever, never

 

- Have you ever seen a Negro? İndiyə qədər ( nə vaxtsa) heç zənci gördün mü?)

- I have never visited a foreign country. (İndiyə qədər ( heçvaxt) heç xarici ölkəyə səfər etməmişəm)

- He is the tallest man I've ever seen. (O indiyə qədər gördüyüm ən uzun adamdır.)

 

Bəzən “ever” yerinə başqa ifadələr istifadə olunur ama verdikləri məna “ever” in verdiği mənalar kimidir

 

- This is the first man he has lent money. (Bu indiyə qədər borç verdiyim  ilk adamdır.)

- It is the third time I have eaten bananas. (indiyə qədər üçüncü 3 cü dəfədir ki banan yeyirəm .)

 

► Mübtədanın vəziyətinə bağlı olaraq istifadə olunan zamanda dəyişir.

 

- His brother has made some films. (Qardaşı bir neçə film çəkib.)

- I have painted a lot of pictures. (Birçox rəsim çəkmişəm.)

 

Bu cümlələrdə zaman zərfi istifadə olunmamışdır və sanki keçmişdə olmuş kimi görünməktədir ancaq mübtədalar hələ həyatdadır və eyni işlər tekrar ediləbilir deyə düşünüldüyü üçün indiki müddətlə hələ əlaqəsi vardır.

 

- Picasso has painted some pictures. (Picasso birneçə rəsim çəkmişdir.)

Bu cümlə Present Perfect ilə istifadə oluna bilməz. Beləki ölmüşdür və onun eyni işi bir daha etməsi mümkün deyildir. Bu tip cümlələr Simple Past ilə istifadə olunur.

 

- Picasso painted some pictures. (Picasso birneçə rəsim çəkmişdir.)

► Dəqiq olmayan bəzi zaman zərfləri  ilə və zaman zərfi  olmadan istifadə edildiyi zaman sanki keçmişdə qalmış bir hadisədən söz edilirmişmişcəsinə görünsə belə, qazanılan təcrübələrdən bəhsettiği və günümüzdə əlaqəsi olduğu üçün bu tip hadisələri ifadə etmədə Present Perfect istifadə olunur.

 

- I have never flown in a plane before. (Əvvəllər heç təyyarədə səyahat etməmişəm.)

- I've often seen figures in my back garden. (Arxa bağçamda tez tez kölgələr görmüşəm)

- He has climbed Babadağ before. (Əvvələr Babadağa dırmanmış.)

- They have been to this house several times. (Bu evdə neçə dəfə olublar.)

 

Görüldüyü kimi bu cümlələrdə izah edilən hadisələr ele bilki keçmişdə qalmış kimi görünür.

 

► “gone” yerine “been” istifadə olunması

- He has gone to Paris. (Paris'ə gedib.)

Bu cümlədə mübtəda Paris'ə getmişdir və hələ də Paris'dədir.

 

- He has been to Paris. (Paris'ə getdi /  Paris'də olub.)

 

Bu cümlədə isə mübtəda bu anda Ankara'da deyildir ama parisə getmiş, gəzmiş, görmüş və orada olmuşdur. Yəni Parisi bilir deməkdir.

 

► Radyo, televizor və gazetlərdə xəbər olaraq ilk dəfə bəhsedilib sonrada təfsilatları izahediləcək hadisələrin ilk dəfə xəbər olaraq deyilən qisimlərində Present Perfect istifadə ( İndiki bitmiş zaman ) olunur. Təfsilatları isə izah edilir.

- People in the village of Mursel( Ağdas)  have seen a very strange thing in the sky. They said  it was something like a whale. (Mürsəl( Agdash) kənd əhalisi göyüzündə çox qəribə bir şey gördülər.  Balinaya bənzər birşey olduğunu söylədilər.)

 

Hazırladı: Ceyhun Yusifov