İndiki sadə zaman

 

Azerbaycan dilində "simple present tense" (Sadə İndiki Zaman) qrammatik mövzusu İngilis dilindəki kimi geniş şəkildə istifadə olunur. Sadə indiki zamanın əsas funksiyası, müntəzəm hərəkətləri, vərdişləri, ümumi həqiqətləri və ya adətən olan şeyləri ifadə etməkdir. Bu zaman forması həmçinin gələcək zamana aid planlaşdırılmış hadisələr haqqında danışmaq üçün də istifadə olunur.

Simple Present Tense-in ( İndiki sadə zaman)  əsas qaydaları

Sadə indiki zaman əsasən iki növ cümlədə istifadə olunur:

• Müntəzəm hərəkətlər və vərdişlər
• Ümumi həqiqətlər və dəyişməz faktlar

Azerbaycan dilində sadə indiki zaman əsasən felin kökü ilə işlədilir və şəxsə uyğun olaraq felin sonuna müxtəlif şəkilçilər əlavə edilir. Cümlələrdə şəxsə görə şəkilçilər aşağıdakı kimi dəyişir:

Şəxsə görə şəkilçilər:

• Mən (I) → -am/-əm/-ım/-im
• Sən (You) → -san/-sən
• O (He/She/It) → heç bir şəkilçi əlavə olunmur
• Biz (We) → -ıq/-ik
• Siz (You - formal/plural) → -sınız/-siniz
• Onlar (They) → -lar/-lər

İngilis dili ilə müqayisə:

• "I play" → Mən oynayıram
• "You play" → Sən oynayırsan
• "He/She/It plays" → O oynayır
• "We play" → Biz oynayırıq
• "You play (plural)" → Siz oynayırsınız
• "They play" → Onlar oynayırlar

2. Müntəzəm hərəkətlər və vərdişlər (Routine Actions and Habits)

Sadə indiki zaman adətən müntəzəm hərəkətlər və vərdişləri ifadə etmək üçün istifadə olunur. Bu cümlələr hər gün, hər həftə və ya adətən baş verən şeyləri göstərir.

İndiki sadə zaman Nümunələr:

1. Mən hər gün səhər qaçıram.
   I run every morning.

 

1. Sən hər həftə kitab oxuyursan.
   You read a book every week.

 

1. O hər axşam televizora baxır.
   He/She watches TV every evening.

 

1. Biz hər şənbə günü futbol oynayırıq.
   We play football every Saturday.

 

1. Siz hər gün işə gedirsiniz.
   You go to work every day.

 

1. Onlar hər bazar günü bazara gedirlər.
   They go to the market every Sunday.

Bu cümlələrdə "qaçıram", "oxuyursan", "baxır" kimi feil şəkilçiləri sadə indiki zamanı göstərir və bu hərəkətlərin müntəzəm olaraq baş verdiyini ifadə edir.

3. Ümumi həqiqətlər və dəyişməz faktlar (General Truths and Universal Facts)

Sadə indiki zaman həmçinin ümumi həqiqətləri və dəyişməz faktları ifadə etmək üçün də istifadə olunur. Bunlar elmi və ya təbii həqiqətlər ola bilər.

İndiki sadə zaman​ Nümunələr:

1. Günəş şərqdən doğur.
   The sun rises in the east.

 

1. Su sıfır dərəcədə donur.
   Water freezes at zero degrees.

 

1. Yer kürəsi günəş ətrafında fırlanır.
   The Earth revolves around the sun.

 

1. Bitkilər gün işığına ehtiyac duyur.
   Plants need sunlight.

 

1. İnsanlar oksigenlə nəfəs alır.
   Humans breathe oxygen.

 

1. Heyvanlar yemək üçün ov edir.
   Animals hunt for food.

Bu cümlələr dəyişməz, elmi və ümumi faktları ifadə edir. Sadə indiki zaman burada həmin faktların hər zaman doğru olduğunu göstərir.

4. Adətən baş verən hallar (Habitual Actions)

Sadə indiki zaman insanın davamlı olaraq müəyyən vaxtlarda etdiyi hərəkətləri göstərmək üçün istifadə olunur.

İndiki sadə zaman Nümunələr:

1. Mən hər gün işə gecikmirəm.
   I do not come late to work every day.

 

1. Sən adətən səhərlər qəhvə içirsən.
   You usually drink coffee in the mornings.

 

1. O həmişə vaxtında gəlir.
   He/She always arrives on time.

 

1. Biz nadir hallarda kinoya gedirik.
   We rarely go to the cinema.

 

1. Siz heç vaxt siqaret çəkmirsiniz.
   You never smoke.

 

1. Onlar həmişə bazara axşamlar gedir.
   They always go to the market in the evenings.

Bu cümlələrdə hərəkətlərin müəyyən hallarda baş verdiyini göstərmək üçün sadə indiki zaman istifadə olunur.

 

İndiki sadə zaman inkar cümlələr (Negative Sentences)

 

Azerbaycan dilində sadə indiki zamanın olumsuz forması feilin qarşısına "yox" və ya "deyil" köməkçi felini əlavə etməklə yaradılır. İngilis dilində olduğu kimi olumsuzluq "do not" və "does not" ilə göstərilir.

İndiki sadə zaman​ Nümunələr:

1. Mən çay içmirəm.
   I do not drink tea.

 

1. Sən kitab oxumursan.
   You do not read books.

 

1. O futbol oynamır.
   He/She does not play football.

 

1. Biz kinoya getmirik.
   We do not go to the cinema.

 

1. Siz işə gecikmirsiniz.
   You do not come late to work.

 

1. Onlar musiqiyə qulaq asmırlar.
   They do not listen to music.

Burada olumsuzluğu göstərmək üçün feildən əvvəl "yox" və ya "deyil" əlavə olunur, bu isə İngilis dilindəki "not" ifadəsinə uyğun gəlir.

 

İndiki sadə zaman  Sual cümlələri (Interrogative Sentences)

 

Azerbaycan dilində sual cümlələrini yaratmaq üçün cümlənin sonunda "mi", "mü", "mu" və ya "mı" şəkilçiləri işlədilir. İngilis dilində isə "do" və "does" köməkçi felləri sual formasını yaradır.

İndiki sadə zaman Nümunələr:

1. Sən işə gedirsənmi?
   Do you go to work?

 

1. O kitab oxuyurmu?
   Does he/she read books?

 

1. Biz hər gün idman edirikmi?
   Do we exercise every day?

 

1. Siz bazara gedirsinizmi?
   Do you go to the market?

 

1. Onlar dərs oxuyurlarmı?
   Do they study?

Sual cümlələrində "mi", "mu" kimi şəkilçilər cümləyə sual anlamı əlavə edir.

 

Sadə indiki zamanda gələcək planlar (Future Plans in Simple Present Tense)

 

Sadə indiki zaman gələcəkdə planlaşdırılmış hərəkətləri ifadə etmək üçün də istifadə oluna bilər. Bu zaman forması, xüsusən qrafiklər, cədvəllər və ya proqramlaşdırılmış hadisələr üçün işlədilir.

İndiki sadə zaman Nümunələr:

1. Avtobus saat 9-da gəlir.
   The bus arrives at 9 o'clock.

 

1. Təyyarə sabah uçur.
   The plane departs tomorrow.

 

1. Film axşam saat 7-də başlayır.
   The movie starts at 7 PM.

 

1. Məşq saat 6-da bitir.
   The training ends at 6 PM.

 

1. Görüş saat 10-da başlayır.
   The meeting starts at 10 AM.

Bu cümlələr gələcəkdə müəyyən vaxtda baş verəcək hadisələri ifadə edir, lakin sadə indiki zaman forması ilə göstərilir.

Nəticə

Azerbaycan dilində sadə indiki zamanın işlənməsi İngilis dilindəki "simple present tense" kimi bir çox oxşar xüsusiyyətə malikdir. Bu zaman əsasən müntəzəm hərəkətləri, vərdişləri, ümumi həqiqətləri, olumsuzluqları və sual cümlələrini ifadə etmək üçün istifadə olunur. Olumlu, olumsuz və sual cümlələri şəxsə uyğun şəkilçilərlə formalaşır və müxtəlif şəraitlərə uyğun olaraq cümlələrdə tətbiq edilir.

 

İndiki sadə zamanda daha çox nümunə cümlələr 

 

·  Azerbaijani: Mən hər gün kitab oxuyuram.
English: I read a book every day.

·  Azerbaijani: O, hər səhər tezdən yuxudan durur.
English: She gets up early every morning.

·  Azerbaijani: Biz tez-tez futbol oynayırıq.
English: We often play football.

·  Azerbaijani: Onlar həftədə bir dəfə məktəbə gedirlər.
English: They go to school once a week.

·  Azerbaijani: O, hər zaman müğənnidir.
English: He is always a singer.

·  Azerbaijani: Mən adətən hər gün idman edirəm.
English: I usually exercise every day.

·  Azerbaijani: Bu kitab bəzən çox maraqlıdır.
English: This book is sometimes very interesting.

·  Azerbaijani: O, tez-tez gözəl şəkillər çəkir.
English: She often takes beautiful photos.

·  Azerbaijani: Biz hər ay kinoya gedirik.
English: We go to the cinema every month.

·  Azerbaijani: O, nadir hallarda hələ orada deyil.
English: He is rarely not there yet.

·  Azerbaijani: Mən hər gün su içirəm.
English: I drink water every day.

·  Azerbaijani: O, hər zaman çay içir.
English: She always drinks tea.

·  Azerbaijani: Biz hər gecə yazırıq.
English: We write every night.

·  Azerbaijani: Onlar həftə sonu dincəlirlər.
English: They rest on weekends.

·  Azerbaijani: O, hər gün müalicə edir.
English: He treats patients every day.

·  Azerbaijani: Mən bəzən çiçəkləri sulayıram.
English: I water the flowers sometimes.

·  Azerbaijani: O, müntəzəm olaraq musiqi dinləyir.
English: She regularly listens to music.

·  Azerbaijani: Biz həftədə bir dəfə evdə qalırıq.
English: We stay at home once a week.

·  Azerbaijani: Onlar bazara hər ay gedirlər.
English: They go to the market every month.

·  Azerbaijani: O, tez-tez təhsili ilə bağlı kitab oxuyur.
English: He often reads books related to education.

·  Azerbaijani: Mən hər gün İngilis dili öyrənirəm.
English: I learn English every day.

·  Azerbaijani: O, adətən dostları ilə görüşür.
English: She usually meets her friends.

·  Azerbaijani: Biz tez-tez yeni yeməklər hazırlayırıq.
English: We often prepare new dishes.

·  Azerbaijani: Onlar yayda tətildə olurlar.
English: They are on vacation in summer.

·  Azerbaijani: O, hər zaman gülür.
English: He always laughs.

·  Azerbaijani: Mən adətən musiqi alətləri çalıram.
English: I usually play musical instruments.

·  Azerbaijani: O, məktəbdə nadir hallarda yaxşıdır.
English: She is rarely good at school.

·  Azerbaijani: Biz bəzən kitabxanaya gedirik.
English: We sometimes go to the library.

·  Azerbaijani: Onlar hər gün şəhərdə yaşayırlar.
English: They live in the city every day.

·  Azerbaijani: O, işində məsuliyyətlidir.
English: He is responsible at work.

·  Azerbaijani: Mən tez-tez dostlarımla vaxt keçirirəm.
English: I often spend time with my friends.

·  Azerbaijani: O, müntəzəm olaraq dərslərə qatılır.
English: She regularly attends classes.

·  Azerbaijani: Biz bəzən parkda gəzintiyə çıxırıq.
English: We sometimes go for a walk in the park.

·  Azerbaijani: Onlar hər ay yeni filmlər izləyirlər.
English: They watch new movies every month.

·  Azerbaijani: O, nadir hallarda kitab oxuyur.
English: He rarely reads books.

·  Azerbaijani: Mən hər həftə yoga edirəm.
English: I do yoga every week.

·  Azerbaijani: O, adətən meyvə yeyir.
English: She usually eats fruit.

·  Azerbaijani: Biz tez-tez musiqi festivalına gedirik.
English: We often go to the music festival.

·  Azerbaijani: Onlar hər zaman yeni şeylər öyrənirlər.
English: They always learn new things.

·  Azerbaijani: O, nadir hallarda sərbəst vaxtı olur.
English: He rarely has free time.

·  Azerbaijani: Mən həftədə iki dəfə təlim keçirəm.
English: I have training twice a week.

·  Azerbaijani: O, hər gün səhər yeməyi yeyir.
English: She eats breakfast every morning.

·  Azerbaijani: Biz adətən dəniz kənarında gəzintiyə çıxırıq.
English: We usually go for a walk by the sea.

·  Azerbaijani: Onlar hər gecə televiziya izləyirlər.
English: They watch television every night.

·  Azerbaijani: O, bəzən kafe açır.
English: He sometimes opens a café.

·  Azerbaijani: Mən hər həftə yeni musiqi dinləyirəm.
English: I listen to new music every week.

·  Azerbaijani: O, hər zaman mənə kömək edir.
English: She always helps me.

·  Azerbaijani: Biz hər gün məktəbə gedirik.
English: We go to school every day.

·  Azerbaijani: Onlar hər bazar günü yürüyüş edirlər.
English: They go for a walk every Sunday.

·  Azerbaijani: O, bəzən sərgilərə gedir.
English: He sometimes goes to exhibitions.

·  Azerbaijani: Mən hər gün saat 7-də dururam.
English: I get up at 7 o'clock every day.

·  Azerbaijani: O, nadir hallarda qəzet oxuyur.
English: She rarely reads the newspaper.

·  Azerbaijani: Biz hər ay yeni layihələr hazırlayırıq.
English: We prepare new projects every month.

·  Azerbaijani: Onlar adətən dostları ilə bir araya gəlirlər.
English: They usually get together with friends.

·  Azerbaijani: O, hər zaman gülməli olur.
English: He is always funny.

·  Azerbaijani: Mən həftədə üç dəfə tennis oynayıram.
English: I play tennis three times a week.

·  Azerbaijani: O, hər gün qəhvə içir.
English: She drinks coffee every day.

·  Azerbaijani: Biz tez-tez kinoya gedirik.
English: We often go to the cinema.

·  Azerbaijani: Onlar hər ay bir yerə səyahət edirlər.
English: They travel somewhere every month.

·  Azerbaijani: O, bəzən musiqi yazır.
English: He sometimes writes music.

·  Azerbaijani: Mən adətən işə gedirəm.
English: I usually go to work.

·  Azerbaijani: O, hər zaman dostları ilə vaxt keçirir.
English: She always spends time with her friends.

·  Azerbaijani: Biz hər səhər joginq edirik.
English: We jog every morning.

·  Azerbaijani: Onlar hər bazar günü bilyard oynayırlar.
English: They play billiards every Sunday.

·  Azerbaijani: O, bəzən xaricə səyahət edir.
English: He sometimes travels abroad.

·  Azerbaijani: Mən hər gün meyvə yeyirəm.
English: I eat fruit every day.

·  Azerbaijani: O, adətən işini vaxtında bitirir.
English: She usually finishes her work on time.

·  Azerbaijani: Biz nadir hallarda gecikirik.
English: We rarely are late.

·  Azerbaijani: Onlar hər gün işə gedirlər.
English: They go to work every day.

·  Azerbaijani: O, hər zaman yeni şeylər öyrənir.
English: He always learns new things.

·  Azerbaijani: Mən həftədə bir dəfə sörf edirəm.
English: I surf once a week.

·  Azerbaijani: O, hər zaman çiçəklərə baxır.
English: She always looks at flowers.

·  Azerbaijani: Biz hər gün bazara gedirik.
English: We go to the market every day.

·  Azerbaijani: Onlar həftədə iki dəfə oyun oynayırlar.
English: They play games twice a week.

·  Azerbaijani: O, hər gecə saat 10-da yatır.
English: He goes to bed at 10 o'clock every night.

·  Azerbaijani: Mən bəzən musiqi dinləyirəm.
English: I sometimes listen to music.

·  Azerbaijani: O, hər gün işə velosipedlə gedir.
English: She rides her bike to work every day.

·  Azerbaijani: Biz hər səhər səhər yeməyi hazırlayırıq.
English: We prepare breakfast every morning.

·  Azerbaijani: Onlar hər ay yeni bir film izləyirlər.
English: They watch a new movie every month.

·  Azerbaijani: O, nadir hallarda televiziya izləyir.
English: He rarely watches television.

·  Azerbaijani: Mən hər gün səhər yoga edirəm.
English: I do yoga every morning.

·  Azerbaijani: O, adətən çiçək alır.
English: She usually buys flowers.

·  Azerbaijani: Biz bəzən yemək bişiririk.
English: We sometimes cook.

·  Azerbaijani: Onlar həftədə bir dəfə konsertə gedirlər.
English: They go to a concert once a week.

·  Azerbaijani: O, hər zaman çox diqqətlidir.
English: He is always very attentive.

·  Azerbaijani: Mən hər gün günəşdə gəzintiyə çıxıram.
English: I go for a walk in the sun every day.

·  Azerbaijani: O, hər gecə kitab oxuyur.
English: She reads a book every night.

·  Azerbaijani: Biz hər ay təbiətə səyahət edirik.
English: We travel to nature every month.

·  Azerbaijani: Onlar bəzən dənizdə üzürlər.
English: They sometimes swim in the sea.

·  Azerbaijani: O, hər gün saat 6-da durur.
English: He gets up at 6 o'clock every day.

·  Azerbaijani: Mən adətən işə piyada gedirəm.
English: I usually walk to work.

·  Azerbaijani: O, həftədə bir dəfə dərs keçir.
English: She teaches a lesson once a week.

·  Azerbaijani: Biz hər zaman yeni layihələr üzərində işləyirik.
English: We always work on new projects.

·  Azerbaijani: Onlar hər gün yemək hazırlayırlar.
English: They prepare meals every day.

·  Azerbaijani: O, bəzən yerli bazarda alış-veriş edir.
English: He sometimes shops at the local market.

·  Azerbaijani: Mən hər gün musiqi dinləyirəm.
English: I listen to music every day.

·  Azerbaijani: O, hər zaman saat 8-də işə gəlir.
English: She always arrives at work at 8 o'clock.

·  Azerbaijani: Biz adətən dostlarla bir araya gəlirik.
English: We usually get together with friends.

·  Azerbaijani: Onlar hər gecə yatmazdan əvvəl kitab oxuyurlar.
English: They read a book before going to bed every night.

·  Azerbaijani: O, həftədə bir dəfə məşq edir.
English: He exercises once a week